Voordat ik iets over mijn jeugd in de Rivierenbuurt ga
vertellen wil ik eerst even stil staan bij het volgende:
Hoe meer ik me ben gaan bezighouden met de geschiedenis van de Rivierenbuurt hoe meer het
me duidelijk wordt hoe groot het drama is geweest dat zich hier heeft afgespeeld.
Van de 17000 Joodse buurtbewoners zijn er 13000 vermoord.
Meer hierover kunt u lezen op EEN TRIESTE
TIJDLIJN >>
Paul Gellings heeft mij wel eens verteld dat hij zijn roman
'Zuidelijke Wandelweg' eerst het 'Zwart Zuid' had wilde noemen.
Soms denk ik: " had hij dat maar gedaan ".
Deze digitale
gedenksteen is voor het gezin Grünewald van Roerstraat 65/3, mijn later
ouderlijk huis. Gegevensbron:www.joodsmonument.nl
Erich Grünewald >>
Essen, 15 mei 1894
onbekend, 20 oktober 1941
Gezinshoofd
*
Over Lieselotte Grünewald:
Volgens de overlevering via mijn tante, kwam Lieselotte eind
jaren dertig op de Sint Catharinaschool in de Vechtstraat.
Ze kwam met haar ouders en haar zusje uit Duitsland en sprak
alleen Duits. Mijn tante sprak ook Duits, want haar moeder
was Duitse. Zodoende werden de twee vriendinnen. Mijn tante
is nog op de Roerstraat bij Lieselotte thuis op verjaardag
geweest. Veel van het bezoek leek praktiserend joods, maar
de indruk is dat de familie zelf dat niet was, in elk geval
niet herkenbaar. Waarom Lieselotte op een katholieke school
werd gedaan is slechts gissen. Mijn tante heeft, nadat zij
rond 1939 verhuisde naar Amstelveen nog wel een
briefwisseling onderhouden, maar die werd gestaakt omdat de
moeder van mijn tante dat te gevaarlijk vond. Naar het
schijnt heeft vader Grunewald
in de aanloop naar WO II getracht naar Amerika te komen,
maar daar had hij niet voldoende financiële middelen voor.
Wat zijn beroep was is onbekend. Er zijn geen foto’s
overgebleven en de briefwisseling is verloren gegaan. Andre Sterk
Namen als "Plan Zuid", "Nieuw Zuid",
"Rivierenbuurt" en de "Roerstraat" betekenen voor mij: MIJN JEUGD en
MIJN UITZICHT.
In 1954 ben ik, als 2-jarige, met mijn ouders naar
de Roerstraat verhuisd. Voordien woonden we in Plancius aan de Plantage
Kerklaan 61/2. Mijn
vader was destijds bedrijfsleider bij de ATAX. (Atax
Taxicentrale)
Hier is nu het Verzetsmuseum gevestigd. Van deze woning kan ik me niets meer
herinneren.
Plancius - Plantage Kerklaan 61/2
Van de Roerstraat daarentegen veel meer. Daar heb ik ruim
18 jaar gewoond. We woonden op nummer 65 drie-hoog (zie foto 1) en keken uit op het
speelpleintje.
De Zuiderschool
Als kleuter ging m'n moeder vaak met me naar buiten, naar de zandbank en de klimrekken. Op
4-jarige leeftijd werd ik door haar naar de kleuterklas van de Zuiderschool in de
Geulstraat gebracht. Daar heb ik in totaal 9 jaar op school gezeten en kijk daar met
gemengde gevoelens op terug. De tegenstelling tussen rijk en arm waren voor mij als kind
duidelijk merkbaar. Het ene kind had de gaten in zijn wollen trui en de ander zat op
zweefvliegles.
Ik vond altijd dat ik tot de middenmoot behoorde. Niet arm en niet rijk. Vriendjes had ik
genoeg in de buurt en er was ruimschoot ruimte om te spelen en kattenkwaad uit te halen.
Het Landje
Populair was "het Landje". Dat was gelegen achter de toenmalige Rivierenlaan, nu
Pres. Kennedylaan. Dat beschouwden we als een soort niemandsland. Daar kon je heerlijk
fikkie steken zonder dat iemand er wat van zei.
De Roerstraat en omgeving waren echt mijn thuis. Ik had dus ook altijd heimwee naar
mijn huis, mijn buurt en mijn vriendjes.
Roerstraat, de schoonste straat van Amsterdam
De Roerstraat was, zoals men zei, de schoonste straat van Amsterdam. Niet omdat de
bewoners altijd even enthousiast hun stoepjes boenden maar eenvoudig omdat de directeur
van de Stads Reiniging er woonde. Elke dag was er wel een schoonmaakbakfiets te zien met
daarbij een overijverige ambtenaar die, regelmatig omhoog kijkend of de vrouw van zijn
baas hem wel zou zien, aan het vegen was. Het maakte niet uit of het vuil was.
Parkeeroverlast in de Roerstraat Zeker tijdens een drukke RAI tentoonstelling zoals de personenauto RAI was de
parkeeroverlast enorm. We schrijven begin 60-er jaren en werkelijk de halve Rivierenbuurt
stond volgeparkeerd. Trottoirs en straten waren onbegaanbaar door de dubbel en dwars
geparkeerde auto's. Het parkeergedrag was echt a-sociaal. Wat had m'n vader de pest in als
hij zijn auto ergens op de Rooseveltlaan kwijt moest.
"a-sociaal parkeergedrag"
Mevrouwen- en menerenbuurt
Wat mij als kind in die buurt opviel was het afstandelijke gedrag tussen volwassenen.
"Dag mevrouw, dag meneer" klonk het bij ons in het trappenhuis, terwijl
men elkaar al jaren kenden en dagelijks tegenkwam. Zelden kwamen men bij elkaar op visite.
Dit patroon werd iets doorbroken doordat ik met vriendjes thuis kwam en er onderling
contact tussen de ouders ontstond. Hierdoor hebben mijn ouders ook enkele vrienden
gekregen en werd het stroeve gedrag wat losser.
Gechilderde huisnummers
De Rivierenbuurt was voor de oorlog een buurt waar veel
gevluchte welgestelde Joden woonden. De oorlog is niet ongemerkt aan deze bewoners voorbij
gegaan. Er werden in die periode meer dan 17.000 bewoners weggevoerd. Slechts 4000 daarvan
overleefden deze misdaad.
(zie ook de 'Trieste tijdlijn' en Stille getuigen)
Stille getuigen uit de oorlogsjaren zijn er bijna niet meer. Wel de geschilderde
huisnummers. Deze werden veelal door de
bewoners in opdracht van de Luchtbeschermingsdient
aangebracht om ook 's-nachts in de verduisterde
straten bij de juiste percelen te kunnen
onderscheiden.
"Stille getuige I"
Het huis met het
balkonnetje
Ook een stille getuige is het "huis met het
balkonnetje". Dit is wel een heel stille getuige, hoor.
In de knik van de Roerstraat (perceel 60/1 om precies te zijn) is een woning waar op de
eerste verdieping openslaande deuren en een klein balkonnetje met hekwerk zijn
aangebracht. Tijdens de oorlog was deze woning gevorderd door een Duitse officier.
Kennelijk was hij niet tevreden met "zijn" woning en heeft het raamwerk er uit
laten slopen en vervangen door dubbele openslaande deuren met een balkon en hekwerk. Het
toeval wil dat de foto uit 1957, waarop ik als jongetje van een jaar of vier sta, het
betreffende balkon goed in beeld brengt. Het is er overigens nu nog steeds. (klik hier voor vergroting)
Onderstaande foto's zijn afkomstig van en gepubliceerd met
toestemming van het Nederlands Instituut voor
Oorlogsdocumentatie te Amsterdam en tonen de door een bominslag beschadigde
woningen van de Roerstraat ter hoogte van perceel 125. Ook werden woningen in de
Maasstraat beschadigd. De foto's zijn genomen op 14 juli 1941 en gemaakt door A.J.A.
Rikkert.
Lees ook Bommen op de Rivierenbuurt
>>
Ik kan me onze woning ook nog als erg prettig
herinneren. De woonkamer bestond uit een voor- en achterkamer (ensuite) gescheiden
door schuifdeuren met glas in lood.
In de voorkamer was ik het meest te vinden. Dan stond ik voor het raam als het slecht weer
was en niet naar buiten kon/mocht.
Onlangs ben ik weer in die woning geweest. Gewoon aangebeld en gezegd wie ik was. Een
aardige dame liet mij en m'n vrouw binnen.
Het leek van binnen net een standaard nieuwbouwflat. Alles was verbouwd. Als woning niets
mis mee hoor, maar er ontbrak een fundamenteel element: sfeer. Sfeer zoals ik die kende.
Wat niet was veranderd was het uitzicht. De huidige bewoonster betaalde overigens
1.200,= huur per maand.
Nog steeds rij ik, als ik in Amsterdam moet zijn, even door
"mijn straat". Eigenlijk is er niets veranderd. En dat mag van mij zo blijven.
Anno 2006; en toch wil ik dit even aan u kwijt: " Ik woonde allang niet meer in de Rivierenbuurt, en toch bracht het lot
ons daar weer samen. Het was 17 augustus 1989 toen ik samen met mijn collega, op onze
politiemotoren, over mijn zo geliefde, Churchilllaan reed. Het was een prachtige
nazomerdag en we gingen rustig voort op onze BMW's. We reden achter elkaar aan, met zo'n
50 km/u, komende uit de richting van het Victorieplein. Niets leek deze heerlijke dag
kwalijk te kunnen onderbreken.
Maar ter hoogte van de kruising met de Waalstraat ging het toch mis. Een, wat later
bleek, verwarde automobilist verleende ons geen voorrang en reed ons letterlijk van de
weg.
Gevolg: twee BMW's total-loss en wij beiden afgevoerd naar het VU-ziekenhuis. Ik
kwam er met een gebroken sleutelbeen en wat onbekend rugletsel vanaf en kon na behandeling
weer naar huis. Mijn collega daarentegen had meer pech en moest daar twee weken blijven.
Het gevolg was dat ik wel 7 jaar genezen geweest ben van motorrijden, de impact, echter,
bleek toch van grotere invloed op mijn verdere leven dan mij lief was."
Churchilllaan - 17 augustus 1989
Churchilllaan - 17 augustus 1989
foto 1:
Mijn ouderlijk huis staat in de Roerstraat. Op nummer 65 drie-hoog om precies te
zijn. Ik heb er van 1954 tot 1973 gewoond. Op de eerste foto, die dateert uit 1962, is het
pleintje met speelplaats te zien. Op de achtergrond de Maasstraat.
foto 2:
Op de plek waar nu het RAI-gebouw staat bevond zich een prachtige zandbak. Vele
kinderen van de Rivierenbuurt hebben zich hier kunnen vermaken. Op de achtergrond van de
foto is de voormalige Scheldegarage te zien. Rechts daarvan de Geleenstraat. Deze foto
dateert van de zomer 1954.
foto 3:
In de Roerstraat voor het huis met het balkonnetje. Samen met m'n hondje Dicky
gekleed in dikke winterkleding. Op de achtergrond staat m'n buurjongen Obbo Hut met een
vriendje.
foto 4:
Wat een winters in die tijd. Het zal de winter van 56/57 zijn geweest met een dik
pak sneeuw op het Merwedeplein. Op de achtergrond is nog net een stukje van de
Wolkenkrabber te zien.
Ook is nog net het raam van de woning van Heintje Davids te zien. In de Deltastraat
(middelste van de drie ramen onder elkaar, rechts). Jaren later heb ik nog bij haar Het
Parool bezorgd. " Dag jongen mot je een koppie thee?" zei ze, als
ze me zag ".
foto 5: Wie heeft er niet in de bus van Maarse en Kroon gezeten? Op weg naar
Kraantje Lek of misschien wel de Efteling als je mazzel had. Ik sta op de foto aan de
rechter kant. Links staat m'n vriendje Peter Kalkman. Deze foto is van 1959. Voor de
Zuiderschool, Geulstraat 9.
foto 6:
Toen ik een jaar of 8 was ging ik bij de padvinderij. Elke woensdagmiddag legaal
fikkie steken, bruggen bouwen en spoorzoekertje spelen. Dat ik trots was op m'n uniform is
wel te zien op deze foto die genomen is in m'n ouderlijk huis in de Roerstraat.
foto 7:
Foto uit dezelfde periode als hierboven met m'n moeder en vader. Buurmeisje Saskia
(zie inzending) bij míjn moeder op
schoot.
foto 8:
Foto gemaakt in 1969 in de Roerstraat, als 17 jarige met m'n maatjes. Van links
naar rechts: Dick van Schie, Pim van Veen, Jos Wiersema, Chris Edens. Drie Kreidler
Floretts en een Puch.
foto 9:
Foto gemaakt omstreeks 1965; laat mijn moeder zien die op het balcon staat.
foto 10:
Foto gemaakt december 1968; de Roerstraat met aan het einde de Wolkenkrabber.
foto 11:
Foto gemaakt december 1968; de Roerstraat richting Maastraat.
Veeg me nu zo schoon als je wilt. Ik
ben je Roerstraat, je jeugd en je tijd.
Wat je bestaan vervuilt, moet weg.
Slechts wat herinneringen blijven
liggen zoals wanneer het najaar in
me is. Er blijft veel minder over van
je daden, dromen en gedachten dan
je hoopte. Welke voetstappen naar
school weet je nog: tienduizenden
voorgoed verloren. Welke ijsjes, zo
vaak gebedeld, proef je nog? Wat is
er gebleven van wat je in me leerde
(al die woorden, al die cijfers), van
wat je in me leefde? Beeld en taal,
in een door de tijd gezeefd verhaal.
n Foto is scherper dan wie je in me
bent, die straat van je herinnering.
Op 9 juni 2009 is mijn moeder op
90 jarige leeftijd overleden. Ze heeft van 1953 tot 1975 met
mij en mijn vader in
de Rivierenbuurt gewoond en was een echte "Mevrouw uit
de Rivierenbuurt".
MIJN MOEDER
Je was mijn echte moeder
Streng maar ook rechtvaardig
Handenklappend uit het raam
Om mij naar huis te dirigeren
Zomers met de blauwe tram
Naar het strand van Zandvoort
En vele vriendjes gingen mee
Voor haar allemaal geen bezwaar
Zondags stropdasje om
Naar de Maranathakerk
Om daar te wachten tot
Het lange uur voorbij zou zijn
Daarna weer in gewone plunje
Leuke dingen doen, vermaak
Naar speeltuin of het bos
Je was mijn echte moeder.