Plan Zuid is
de naam van de stadsuitbreiding van Amsterdam uit 1915, bedacht
door H.P. Berlage. Dit stedenbouwkundig plan is zowel in
architectonisch als in sociaal opzicht een enorm succes. Aan de
bouw hebben veel architecten van
de Amsterdamse Schoolmeegewerkt.
Eerste ontwerp
Berlage werd aan het begin van de 20e eeuw door de Amsterdamse
gemeenteraad gevraagd een plan te ontwerpen voor de ontwikkeling
van het onontwikkelde gebied ten zuiden van de stad tussen de
rivieren Schinkel en Amstel. In 1904 presenteerde Berlage een
ambitieus plan van kronkelende straten, dat zeer nauw op de
bestaande stad aansloot. Na onderzoek bleek dit echter een zeer
kostbaar en weinig efficiënt plan te zijn. Berlage werd gevraagd
terug naar de tekentafel te gaan.
H.P. Berlage, Plan van
uitbreiding zuidzijde der gemeente, 1904 Publiek Domein
wegens verlopen auteursrecht
Definitief
ontwerp
In 1914 presenteerde Berlage een nieuw plan, met kaarsrechte
nauwe straten en langwerpige bouwblokken, doorsneden door enkele
brede hoofdassen. Dit plan bleek veel beter realiseerbaar en
efficiënter. In 1917 verleende de gemeenteraad goedkeuring aan
dit plan. In de stijl van de Amsterdamse School werd tussen 1917
en 1939 de wijk Nieuw Zuid gebouwd, bestaande uit de
Stadionbuurt en de Apollobuurt (in het huidige stadsdeel Oud-Zuid) en de Rivierenbuurt (in het huidige stadsdeel
ZuiderAmstel). Ook een groot deel van de Nieuwe Pijp in het
huidige stadsdeel Oud-Zuid behoort tot het Plan Zuid.
H.P. Berlage.
Vogelvluchtperspectief van Plan Zuid. Publiek Domein
wegens verlopen auteursrecht
Uitvoering
Het ontwerp van Berlage werd slechts in grote lijnen uitgevoerd.
Op de plaats waar hij een academisch ziekenhuis had gepland,
bouwde woningbouwvereniging De Dageraad een groot
woningencomplex naar ontwerp van Michel de Klerk en Piet Kramer,
dat in juli 1922 feestelijk door de wethouder Volkshuisvesting, S.R. de Miranda, geopend werd.
Amsterdam Zuid in
1922 Publiek Domein
wegens verlopen auteursrecht
Deze video is onderdeel van de
educatieve serie Amsterdam vroeger en nu gemaakt door ETV.nl.
www.etv.nl
H.J.A. Hofland over Plan Zuid
Het Plan Berlage heeft jaren met één ster in de
Michelingids gestaan. Daar heeft Michelin een rake keuze mee gedaan. In zijn ruimtelijke
ordening – met de allee van de Apollolaan, zich in de Churchilllaan en Rooseveltlaan
voortzettend tot de Amstel, met het patroon van straten, pleinen en water – is het
plan een voltooide eenheid, mooi op zichzelf. In de loop van tientallen jaren is gebleken
dat het een extra verdienste heeft.
Dit stadsgebied heeft zijn oorspronkelijke karakter bewaard, het heeft zijn levenskracht
niet verloren. Het is gespaard gebleven voor het verval dat in Amsterdam `verloedering'
heet. Daarbij is het binnen driekwart eeuw van een nieuw buitengewest gegroeid tot een
schakel tussen de oude stad en de expansie aan de Zuidas.
Het Plan Berlage in zijn tegenwoordige gedaante zou een voorbeeld van goed stadsbeheer
kunnen zijn, als het niet één zwakke plek had.
Hier toont Nederland zich op zijn holst: in deze combinatie van een grootsheid in plan en
uitvoering, en een zwakte die zich toont in plotseling versagende verbeeldingskracht en
verwaarlozing. Een bezienswaardigheid op zichzelf.
