De Joodse Markt aan de Gaaspstraat . . . .

 
Terug naar de vorige pagina <<



De enige bewegende beelden van de Joodse Markt aan de Gaaspstraat - april / mei 1942

In het kader van de isolering van de joden ten opzichte van de overige bevolking, werd het op 14 september 1941 voor joden verboden naar 'niet-joodse' markten te gaan. Eind 1941 werd het niet-joden verboden nog naar 'joodse' markten te gaan. Vier plaatsen werd toegewezen: de Gaaspstraat in de Rivierenbuurt, de Joubertstraat in de Afrikaanderbuurt, het Waterlooplein in het centrum, en (die wordt in dit krantenknipsel niet genoemd) het Minveraplein in Amsterdam-Zuid.

De speeltuin aan de Gaaspstraat

Al sinds 1921 is op het plein van de Gaaspstraat, in het kader van de naschoolse opvang, een speeltuin en een clubhuis gevestigd. De Speeltuinvereniging Amsterdam Zuid. (lees hierover meer)
Tot op de dag van vandaag (april 2010) is deze locatie bestemd om kinderen te laten spelen en een ontmoetingsplaats voor buurtbewoners. Ook fungeert het als actiecentrum dat zich inzet om ons aan het oorlogverleden van de Rivierenbuurt te laten herinneren. (lees hierover meer)

De Rivierenbuurt bood begin jaren veertig aan 17.000 Joden huisvesting. Dat waren grotendeels  gevluchte Joden die aan het naziregime in het oosten konden ontkomen en hier een veilig heenkomen dachten te hebben. Als snel na het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog werden anti Joodse maatregelen ingevoerd. (lees hierover meer)
Een van die maatregelen was het instellen van Joodse Markten. Markten die uitsluitend door Joden mochten worden bezocht. De speeltuin aan Gaaspstraat werd hiervoor onder andere gevorderd. Het bleek voor de koopmannen een favoriete locatie, want de klandizie in deze buurt was  kapitaalkrachtig. Van 3 november 1941 tot 14 augustus 1943 werd de speeltuin een Markt voor Joden. Na die periode waren de meeste deportaties en feit en was er nagenoeg niemand meer om de markt te bevolken.

Van de 17.000 Joden die er in die Rivierenbuurt in 1940 woonden overleefden slechts 4.000 de oorlog.


Bron: Beeldbank WO2 – Nederlands Instituut voor Oorlogsdocumentatie.

Wat weten onze inzenders nog?

Bram Mulder schrijft:

(**) De oorlog ging echter voort en liet niets heel van wat Joods was, maar Japie bleef optimistisch, terwijl zijn ouders er steeds zorgelijker gingen uitzien. Ik zie, deze in mijn ogen van toen, oude mensen, nog samen met hun Japie naar de Joodse markt gaan, op het terrein van de speeltuin aan de Gaaspstraat. Ik zie hem nog, inmiddels de kinderjaren ontgroeid, toch nog met ons voetballen of pinkelen, waarin hij ook uitblonk. Tot op een dag, nadat reeds vele Joden door hen “op te roepen” waren weggevoerd, de eerste razzia ook onze straat, de Eemsstraat, bereikte. (**)

Max van der Glas schrijft:

(**) Vanaf 1943 mocht mijn vader als Joods marktkoopman alleen nog op het speeltuin terrein aan de Gaaspstraat handel drijven, evenals in Oost op het President Brandtplantsoen. Vaak ben ik daar heen gelopen, want eigenlijk mocht ik niet buiten komen omdat het uiteraard TE gevaarlijk was. Regelmatig werden daar Joden opgepakt door landverraders, de "N.S.B ers. (**)

Gedicht Markt voor Joden
Anneke Verheul

Wie weet ,viel zonlicht op het plein
En kleurde het laatste herfstblad rood-
toen men het Joodse kind verbood
kind te zijn met anderen.
Door rassenhaat en naziwet,
die ied’re norm met laarzen trad
en ‘t leven hier vergiftigd had-
voor altijd buiten spel gezet

En, wat ten hemel schreiend was
de aarde draaide om haar as.

En dan beveelt het gruwelijk brein
een ghetto op het speelterrein
Een Markt voor Joden gaat hier open
Tot gele ster gedegradeerd
en daaglijks meer geisoleerd
mag “ster” alleen bij “sterren” kopen

En wat zo diep beschamend was
de wereld draaide om haar as

Weer spelen kind’ren op het plein
In blauwe en bruine ogen
staan tintelende kleurenbogen
om ‘t uitgelaten samenzijn;
hun buit’lende belevenis
die ‘t voorspel van de toekomst is.

Een opgewonden muzikant
slaat dromen uit zijn blikken trommel
Een vliegenier stijgt op zijn schommel
hoog boven huizen, zee en land.

Trots onder haar gevouwen krant,
in wit gordijn van waardigheid,
neemt klein bruine majesteit
haar blonde koning bij de hand.....

De kinderen, die zijn omgekomen
staan - als een teken - aan de wand

 

Emmy Vollebregt - van de Bongardt schrijft:

(**) Ook kan ik me de jodenmarkt op de speeltuin van de Gaaspstraat nog wel herinneren. Wij mochten er niet op en hebben wel bij het hek staan kijken.(**)

Reina Aviges - Verdoner schrijft:

(**) Ook was daar de grote speeltuin maar gedurende de oorlog werd dat terrein van de speeltuin gebruikt voor de Joodse markt. Die markt was daar speciaal voor de Joodse bevolking omdat vele andere winkels ‘verboden voor Joden’ waren. Het was echter nogal gevaarlijk om op die markt te zijn, aangezien van tijd tot tijd de Duitsers met overvalwagens kwamen, het terrein afzette en vervolgens alle Joden die zich op die markt bevonden in de overval wagens stopte en de rest weten wij dus de meesten van hen zijn nooit meer terug gekomen. (**)

Gedicht 'Gaaspstraat'
Paul Gellings

Ga je mee terug naar dat marktje in het voorjaar
toen de dagen zonder dat we het wisten
één grote vooravond waren
al wisten we evenmin waarvan

maar loop met me mee naar de kramen
sneller dan het gazige licht boven het plein
kom aan in die zwartwitte morgen
en probeer voor wat het waard is
de ingehaalde tijd stop te zetten

misschien zie je er nog een bekend gezicht
naar je lachen, een hand naar je zwaaien
momenten niet als afscheid bedoeld
die dat toch steeds weer blijken te zijn

ga daarom mee terug naar dat marktje in het voorjaar
om dat ongedaan te maken, koop een appel
een peer, koester de onschuld, de broosheid
van sterren bedreigd met instorten

De amateurfilm

Van de Joodse Markt aan de Gaaspstraat zijn geen foto's bekend, maar wel een korte amateurfilm. Deze 8 mm film werd in 1984 door een buurtbewoner bij de vuilnis aangetroffen en ter beschikking gesteld aan de Stichting Kindermonument. Deze stichting stond ons toe het unieke filmpje voor het eerst op internet te presenteren.

U ziet hieronder de originele versie van het filmpje. Daaronder heeft Jos Wiersema een versie gemaakt die uit 25 z.g. "stills" bestaat. 25 beelden die u rustig op u in kunt laten werken.


de originele film
Dit filmpje ook integraal is opgenomen in de dvd box 'Herinneringen aan Joods Nederland' die o.a. te koop is via Waanders. Om een indruk van de box te krijgen zie ook het filmpje onderaan deze pagina.


een fotocompilatie bestaande uit 25 stills van de film

HEEFT U HERINNERINGEN AAN DEZE MARKT OF HERKENT U PERSONEN UIT HET FILMPJE?

MAIL: INFO@GEHEUGENVANPLANZUID.NL

Met hartelijke dank aan de Stichting Kindermonument.
website: www.kindermonument.nl en het
Nederlands Instituut voor Oorlogsdocumentatie
website: www.niod.nl

INTERVIEW
bron: RTV Noord-Holland

Lia en Miep gaan terug naar de plaats waar ze als kind veel speelden. Bij de plek staat nu een monument. Ze vertellen aan de 17-jarige Julia wat daar in de oorlog is gebeurd.


FRAGMENTEN VAN "HERINNERINGEN AAN JOODS NEDERLAND"


De DVD box bestellen? Klik hier >>

 

Omhoog

Terug naar de vorige pagina <<