Ingezonden: Ruud Jansen

Ingezonden bijdragen van Ruud Jansen

Terug naar de vorige pagina <<

Een paar jaar geleden stond er een artikel in 'het Parool' over de Amsterdamse Rivierenbuurt. 'Wandelen door de buurt van Anne Frank' had de opmaakredactie als suggestieve kop bedacht en de jaarlijkse dodenherdenking op 4 mei was waarschijnlijk de reden om juist deze buurt als onderwerp te kiezen.
De Rivierenbuurt maakte in die jaren deel uit van het toenmalige Nieuw Zuid. Een rond de dertiger jaren gebouwde stadswijk, die als woonlocatie erg gewild was. Met name bij Amsterdammers die de in die tijd hoger dan elders in de stad gevraagde huren konden en wilden betalen. Zo ook het Joodse deel van de inwoners van de stad.
Het leidde ertoe dat alleen al in de Rivierenbuurt begin 1940 bijna 17000 inwoners van Joodse afkomst waren waaronder de op het Merwedeplein wonende familie Frank.
Wat er in de eerste jaren van de oorlog '40-'45 is gebeurd mag ik als bekend veronderstellen. De Joodse bevolking werd via de Hollandse Schouwburg die als verzamelplaats was ingericht, naar Westerbork gebracht. Een tijdelijke verblijfplaats want hun uiteindelijke bestemming was een van de in Polen gelegen vernietigingskampen.
Dertienduizend inwoners van de Rivierenbuurt werden uiteindelijk gedeporteerd. Slechts enkele honderden overleefden en kwamen terug. En nog steeds begrijp ik niet hoe dit kon gebeuren, hoe we dit lieten gebeuren.

Het is dit jaar 63 jaar geleden dat mijn vader door de Duitsers werd gearresteerd en de rest van ons gezin terugkeerde naar Amsterdam. Nadat we drie jaren in verschillende delen van het land ondergedoken waren geweest werd in 1943 een huis in de Scheldestraat, vlak bij het Scheldeplein, aan de rand van de stad, ons nieuwe thuis. Niet zomaar een etage ergens in de stad maar een van de vele woningen in Zuid die door het wegvoeren van de Joodse bewoners in die tijd te huur werden aangeboden.
Nummer 101 was een goed voorbeeld van de bevolkingsdoorsnede in deze buurt omdat op de derde verdieping een tweede Joodse familie woonde. Op de eerste etage was tot een aantal maanden voor onze komst een kleermaker gevestigd. Deze man was echter met z'n gezin door de Duitsers naar Westerbork gestuurd en zoals gebruikelijk in die tijd waren huisraad en inventaris geconfisqueerd.
Kleermaker dus en ik kan me herinneren dat we maanden na onze komst nog overal spelden vonden en ook na de oorlog nog post ontvingen voor de oorspronkelijke bewoner. Brieven met reclameboodschappen voor kamgaren, naaimachines e.d. Als bewijs van de activiteiten die in het huis hadden plaatsgevonden.
Op drie hoog woonde de familie K. Eddy K. was Joods, maar getrouwd met een niet-Joodse vrouw. Dat redde hem het leven omdat de Duitsers voor gemengde huwelijken een uitzonderingsregel hadden ingesteld. Mits er in het gezin kinderen waren mochten deze mannen in Nederland blijven.
Pas tegen het einde van de oorlog werd hij toch op transport gesteld naar een kamp ergens in Nederland. Daar is hij tot de bevrijding gebleven. Net zoals z'n broer Dolf, die tot 1940 leider was van een AVRO dansorkest en eveneens gemengd gehuwd, maakte hij deel uit van de kleine groep overlevenden van Joodse origine in Amsterdam Zuid

De familie K. ving ons bij onze komst in 1943 met open armen op. Ze hadden drie kinderen, een meisje en twee jongens van zo ongeveer mijn leeftijd. En ze verschaften ook nog onderdak aan twee onderduikers. Twee Joodse mannen, die op deze wijze aan het Duitse vangnet probeerden te ontsnappen.

Hoe ging het daarna verder? De oorlog was nog lang niet afgelopen hoewel met de slag om Stalingrad in het voorjaar van dat jaar de kentering was begonnen. De invasie in Normandie zou echter nog een jaar op zich laten wachten net zoals de slag om Arnhem.
In Amsterdam werden in het najaar van 1943 de laatste overgebleven Joden naar Westerbork getransporteerd. Reden voor Elie Fränkel, de jongste onderduiker bij de familie K., om naar een veiliger verblijfplaats te verhuizen.
Hij had geluk en overleefde de vijf oorlogsjaren, pakte de draad van het bestaan dat hij voor de Duitse bezetting had gehad weer op en maakte na '45 naam als leider en organisator van showballetten.
De tweede gast, een uit Duitsland gevluchte rechter, sliep op één van de zolderkamers. Hij heeft het einde van de oorlog helaas niet mogen meemaken en overleed in de winter van '44-'45. Deze vriendelijke, gebroken Nederlands sprekende man, die we herr Biemar noemden, heeft geprobeerd om me de eerste beginselen van het schaken bij te brengen. Een aardige man, die altijd iets tragisch over zich had wat me achteraf niet zo verwonderlijk lijkt. Na z'n vlucht uit Duitsland had hij het contact met de rest van z'n gezin en familie waarschijnlijk verloren. Zonder enig verder houvast had het leven hem nog maar weinig te bieden en zoals al gezegd overleed hij bij het begin van de hongerwinter.
Eddy K., keerde zoals gezegd, na de bevrijding weer terug. Vermagerd en getekend door wat hij had meegemaakt en nam korte tijd daarna z'n oude beroep van musicus in diverse amusementsorkesten weer op. Daarnaast dreef hij een aantal jaren met meer of minder succes een bedrijfje dat zich met de import en export van allerlei artikelen bezig hield.
Hoe het de rest van zijn familie in de oorlog was vergaan weet ik niet. Dat was één van die onderwerpen waarover na afloop van de oorlog werd gezwegen.
Oud is hij niet geworden. Halverwege de jaren vijftig overleed hij als gevolg van een hartinfarct.

Wandelen door de buurt van Anne Frank stond er boven dat artikel in het Parool. Een stichting met de naam 'Kindermonument' had in de Rivierenbuurt een wandeling uitgezet langs plaatsen die door die vijf oorlogsjaren bekend zijn geworden zoals de tramremise Lekstraat waar ooit de Februaristaking begon, het huis aan het Merwedeplein waar Anne Frank gewoond heeft, ijssalon Oase, de synagoge aan de Lekstraat, een van de kunstenaarsflats aan de Zomerdijkstraat waar Gerrit van der Veen gewoond heeft.
Ik heb die wandeling later een keertje gemaakt. Er is veel veranderd in die buurt. En er is nog maar weinig dat aan die zeventienduizend Joodse bewoners uit 1940 herinnert. Merkwaardig eigenlijk dat er in Zuid nooit een gedenkteken is opgericht dat aan al de omgekomen inwoners van dat stadsdeel herinnert. Vond men het niet nodig of werd men liever niet met die zwarte periode in de jaren veertig geconfronteerd? En zei men dat de dingen nu eenmaal gaan zoals ze gaan?

Dit jaar is het 63 jaar geleden dat ik in Zuid kwam te wonen. Tijd om een verzuim goed te maken. Tijd voor een digitaal gedenkteken. Ter nagedachtenis aan al die mensen die niet meer terugkwamen.

Ruud Jansen

ter nagedachtenis aan degenen die op het adres Scheldestraat 101 woonden

Wilhelm Leuchtmann Scheldestraat 101 I, Amsterdam Nagyvarad, 4 oktober 1874 Auschwitz, 28 september 1942	nagedachtenis aan Herr Biemar, gevlucht uit Duitsland en in 1944 overleden op dit adres.
Kurt Levy Scheldestraat 101 II, Amsterdam Keulen, 20 maart 1910 Auschwitz, 10 augustus 1942 Gezinshoofd	Gertrud Levy-Lesser Scheldestraat 101 II, Amsterdam Hamburg, 29 oktober 1909 Auschwitz, 17 juli 1942 Echtgenote
Gerard Louis Edgar Levy Scheldestraat 101 II, Amsterdam Amsterdam, 25 maart 1941 Auschwitz, 17 juli 1942 Zoon	Taube Rifka Kreisel Scheldestraat 101 II, Amsterdam Pistyn, 25 september 1913 Sobibor, 2 juli 1943 Gezinshoofd
Benjamin Cohen Scheldestraat 101 III, AmsterdamGroningen, 23 april 1918 Sobibor, 16 juli 1943