Een
aparte buurt
De Rivierenbuurt tussen Amstel en Apollolaan en
aan de andere kant begrensd door de Jozef Israelskade en de huidige President Kennedylaan,
is een aparte buurt die uitzonderlijk te noemen is in Amsterdam. De enige buurt die er nog
het dichtst bij kwam was Amsterdam Oost.
Ik spreek hier over de begin jaren rond 1920, het ontstaan van "Plan Zuid tot aan +/-
1965.
De buurten Noord en West stonden daar mijlen ver vandaan en ook het centrum is niet te
vergelijken. De andere en nieuwere wijken laat ik buiten beschouwing, daar zij
"lichtjaren" van onze buurt verwijderd zijn v.w.b. het karakter.
Amsterdam is Amsterdam zult U zeggen, maar niets is minder waar !!
Ik ben mij daar eens in gaan verdiepen en mij afgevraagd, waardoor is dat zo gekomen en
wat is de reden c.q. oorzaak daar van geweest.
Uiteraard in beknopte vorm geef ik U mijn visie.
Vanuit het centrum is Amsterdam gaan uitbreiden ten tijde van haar hoogtepunt in de
wereld, dat was omstreeks de jaren 1600 -1700. Tot die tijd was Amsterdan DE handelsstad
en Centrum in de wereld en werden zelfs de financiele handelingen in Europa via banken en
instellingen in Amsterdam gedaan. Met de grachtengordel werd rond 1655 een begin gemaakt
en zo werd er steeds verder uitgebreid.
Na de "Pest epidemie" in 1663-1664 is het hard achteruit gegaan met Amsterdam
als wereld handelsstadstad. Deze epidemie was niet de oorzaak, alswel de opkomst van
Londen als handelsstad. Toch kwamen er nog velen vanuit de provincie en uit andere landen
naar Holland en dan met name naar Amsterdam, om werk te zoeken. Hieronder waren in de loop
der jaren ook vele vluchtelingen gekomen zoals de "Hugenoten" uit Frankrijk en
Belgie, maar vooral vele "Joden" die hoofdzakelijk uit Spanje en Portugal kwamen
waar zij vervolgd werden om hun geloof. Deze vluchtelingen kwamen hoofdzakelijk omdat in
Amsterdam geloofsvrijheid bestond, terwijl de overigen in eerste instantie voor werk
kwamen
Vooral de Joden gingen bij elkaar in de buurt wonen en dat was in de"oude
jodenbuurt" vlak bij het IJ. (Rapenburg, Vlooienburg, Uilenburg en Marken) Later
tijdens de uitbreiding van Amsterdam zijn velen daar weg gegaan ,maar dan spreken wij al
van rond 1930, mede doordat de diamand industrie bloeide en men het dus beter kreeg. Velen
van deze mensen uit "de Jodenbuurt", verhuisden naar Oost en wel naar
de"Transvaal"buurt, maar een zeer groot gedeelte ging naar het nieuwe en dus
modernere "Plan Zuid", de latere Rivierenbuurt. Voor deze uitbreiding
verantwoordelijk, waren op dat moment enige mannen met visie in het stadsbestuur, t.w. de
heren Wibaut, de Vlugt, en Monne De Miranda plus de steun van de directeur van het Gem.
B&W Arie Keppler. Aan deze mensen is het te danken dat er kort na 1900 zo'n
uitbreiding tot stand is gekomen van Amsterdam.
Niet alleen diamantbewerkers, maar ook veel handelslieden werden aangetrokken door de
nieuwe wijk, met haar ruime woonwijken en grotere huizen.
Vreemd genoeg zijn de andere nieuwkomers in Amsterdam, meer naar de stadsdelen West en
vooral Noord gegaan. Hiervoor worden verschillende meningen/uitleg gegeven, waarvan de
meest voor de hand liggende is, in mijn ogen, dat het meer op het platteland leek zoals
men dat gewend was in de provincie en niet zoals in de stad, de huizen dicht op elkaar
gepakt stonden.
Terugkomend op de apartheid van Zuid en de Rivierenbuurt in het bijzonder, waarschijnlijk
dat dit te danken is aan de toenmalige bevolkinggroepen en dan met name het Joodse deel
daar van. Deze "apartheid" begon zich pas af te tekenen na hun komst, net als
voor die tijd in de "oude Jodenbuurt", wat ook 'n apart deel van Amsterdam was.
Hun gewoonten, zeden en gebruiken waren totaal anders als in de rest van Amsterdam, evenzo
als hun taal, het zo genaamde "Mamelosche", wat afweek van het gebruikelijke
Hollands. Deze taal heeft niet lang stand gehouden, want men begreep, dat integratie
noodzakelijk was en men 1 taal moest spreken.
Vele woorden uit deze tijd zijn wel blijven hangen en worden nu nog dagelijks gebruikt. Zo
werden er na de grote toestroom der Joden in "Plan Zuid", alleen synagoge's
gebouwd in Zuid en zoals ik al eerder memoreerde in Oost, maar in de rest van de stad
waren er geen. (de oude Jodenbuurt in het Centrum buiten beschouwing gelaten). Veel Joodse
winkels waren er en ook de Joodse "artistenwereld" was er sterk
vertegenwoordigd. Dit alles ging in goede harmonie en heeft voortgeduurd tot in de
oorlogsjaren. Na de oorlog is het steeds een buurt gebleven met nauwe herinneringen naar
de begin jaren van de buurt, die heeft voortgeduurd tot rond 1965. In de jaren 1955 tot
1965 zijn er veel van de toenmalige "Rivierenbuurt" bewoners verhuisd naar de
nieuwe woonwijken zoals Osdorp, Slotervaart en Slotermeer,om er maar enkele te noemen en
ook de emigratie speelde een belangrijke rol daarin. Mede door de grote toestroom van
nieuwe bevolkingsgroepen in de Rivierenbuurt, is er een eind aan "het apart"
zijn gekomen en evenals andere delen van Amsterdam, is de "Rivierenbuurt" terug
gevallen tot een "normale" buurt. Geen van deze latere nieuwkomers heeft een
grote invloed gehad op het sfeer verloop van de buurt, zoals de Joden dit gedaan hadden,
toen zij er kwamen wonen en er een "aparte" buurt ontstond. Men moet dit niet
zien als een specifieke Joodse buurt, maar meer een samensmelting van verschillende
geloven en afkomsten, die in een uitzonderlijke goede harmonie samen de buurt vormden tot
wat het was.
Met apart, in de goede zin des woords, bedoel ik de sfeer die er hing, die men in andere
stadsdelen niet, anders, of in mindere mate aantrof. Deze invloed heeft slechts +/- 15 tot
20 jaar geduurd, maar is zo sterk geweest dat het tot ver na de oorlog is blijven hangen .
Vanzelfsprekend heeft de meest ingrijpende verandering plaats gevonden door de tragische
jaren van de 2de wereldoorlog, waardoor zo'n groot deel van de oude buurtbewoners, door
nazihanden werden vermoord.
Uiteraard heb ik mijn beschouwing beperkt tot de Rivierenbuurt, want er is b.v. over de
"aparte sfeer" in de Jordaan ook een dik boek te schrijven.
Max.C.van.der.Glas.
*
P.S.
Een interessant boek over Amsterdam en zijn ontwikkeling is :
"EEN KLEINE GECHIEDENIS VAN AMSTERDAM"
van de Amsterdam kenner bij uitstek GEERT MAK.
|